کد مطلب:20832 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

شرايط دعا كردن چيست؟ چرا بايد دعا كنيم، مگر خداوند بدون دعا كردن نميتواند كارهايي را كه به صلاح ماست درست نمايد؟ چرا وقتي دعا ميكنيم حاجت نميگيريم؟

دعا، نوعي عبادت، خضوع و بندگي در برابر خداوند متعال است و همانند عبادات ديگر، اثر تربيتي و تكاملي بر انسان ميگذارد. انسان به وسيله دعا، شايستگي بيشتري براي درك فيض خداوند پيدا ميكند; زيرا موهبتهاي الهي، برحسب استعدادها و لياقتها تقسيم ميشود، هر قدر استعداد و شايستگي بيشتر باشد، سهم بيشتري از آن مواهب نصيب انسان ميگردد.

قرآن كريم ميفرمايد: وَسْ ?‹َلُواْ اللَّهَ مِن فَضْلِهِ خود درخواست نمودن و عرض حاجت بر خداوند كردن عبادت و اطاعت فرمان الهي است.

امام صادقميفرمايد: نزد خداوند مقاماتي است كه هيچ كس بدون دعا به آن نميرسد.(اصول كافي، ج 2، ص 437، باب 396، نشر دارالتعارف للمطبوعات.) و امام كاظمميفرمايد: دعا كنيد; زيرا دعا و درخواست از خداي عزوجل، بلا را ردّ ميكند....(بحارالانوار، ج 90، ص 295، نشر داراحيأ التراث العربي.) پس نتيجه ميگيريم كه دعا نوعي كسب قابليت براي تحصيل سهم زيادتر از فيض بيپايان پروردگار است; البته دعايي به هدف اجابت ميرسد كه شرايط لازم در آن و دعا كننده و مطلبي كه مورد تقاضا است وجود داشته باشد.(جهت آگاهي بيشتر در اين زمينه، ر.ك: تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي، ج 1، ص 447 ـ 638 و ج 20، ص 146 ـ 156، نشر دارالكتب الاسلامية.)

شرايط استجابت دعا و تسريع در آن عبارتند از:

1. كوشش در پاكي قلب و روح; 2. توبة از گناه; 3. خودسازي; 4. حمد و ثناي خداوند; 5. درود بر پيامبر9 و ال آل:.

امام صادقفرمود: مبادا هيچ يك از شما از خدا تقاضايي كند، مگر اينكه نخست حمد و ثناي او را به جا آورد و درود بر پيامبر و آل او: بفرستد; بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه) كند; سپس دعا نمايد.(همان.)

6. نخوردن مال حرام. پيامبر9 فرمود: كسي كه دوست دارد دعايش مستجاب گردد، بايد غذا و كسب خود را پاك كند.(بحار، ج 1، ص 448 ـ 449.)

7. دعوت به حق و مبارزه با فساد 8. عمل به پيمانهاي الهي 9. توأم گشتن دعا با عمل. عليفرمود: دعا كنندة بدون عمل مانند تيرانداز بدون زه است.(كلمات قصار ـ حكمت 337.)

10. يقين داشتن به اينكه خداوند با وجود شرايط استجابت دعا، اجابت ميكند. و إذا سألك عبادي عنّي فإنّي قريب أُجيب دعوة الدّاع إذا دعان; (بقره، 186) چون بندگان من از تو سراغ مرا ميگيرند، بدانند كه من نزديكم و دعوتِ دعا كنندگان را اجابت ميكنم.

11. احساس نزديك بودن با خداوند: و نحن أقرب إليه منكم ولَكن لاتبصرون; (واقعه، 85) از شما به آن كس ]كه دارد جان ميدهد[ نزديكتريم وليكن شما نميبينيد.

12. خلوص در دعا: فادعوا اللّه مخلصين له الدّين; (مؤمن، 14) پس خدا را بخوانيد در حالي كه دين را برايش خالص كنيد. 13. اصرار داشتن بر خواسته 14. اعتقاد به اينكه فقط خداوند خواستههاي ما را بر ميآورد.

15. دقت در زمان و مكان دعا; مثلاً در وقت سحر و در مساجد بيشتر سفارش شده است. 16. حالت دروني دعا كننده، بايد حالت تضرع و خشوع در پيشگاه مقتدر عزيز باشد و موارد ديگر.(تفسير نمونه، ج 1، ص 643 ـ 647 / اقتباس از تفسير الميزان، ج 2، ص 41 به بعد، چاپ جامعه مدرسين.)

خداوند متعال بر اساس وعدهاي كه در قرآن داده است، دعاي دعاكننده را مورد اجابت خويش قرار ميدهد: ادعوني?گستجب لكم (غافر، 60) ليكن استجابت هر دعا به حسب نوع دعا و دعاكننده متفاوت است.

امّا تأخير دعا، ممكن است به خاطر وجود موانع و يا عدم شرايط لازم باشد.

برخي از موانع استجابت دعا عبارتند از:

1. تكذيب آيات الهي; (فرقان، 77); 2. نشناختن خداوند و ادا نكردن حق او; 3. ناسپاسي در برابر نعمتهاي الهي; 4. در نظر داشتن عيبهاي مردم; 5. دوست شدن با شيطان; 6. طلب نكردن از خدا; 7. معصيت الهي و...(اصول كافي، كليني;، ج 2، ص 479، دارالتعارف للمطبوعات.)

برخي شرايط استجابت دعا يا به تأخير نيفتادن آن عبارتند از:

1. رعايت خصوصياتي به هنگام دعا كردن; از جمله: حمد خدا، ياد نعمت او، شكر او، درود بر پيامبر9، يادآوري گناهان، توبه.(تفسير برهان، علامه سيدهاشم حسيني بحراني، ج 3، ص 766، مؤسسة بعثت.)

2. اعمال صالح ناشي از ايمان; كه محور اصلي پذيرش دعاست. (آلعمران، 190 ـ 194)

3. شناخت خدا، شستشوي قلب و دل، جلب رضايت او و توجه كامل به هنگام دعا.

4. مضطر بودن واقعي; حتي در حالت عادي. (نمل، 62)

5. دعا توأم با تضرع و مخفيانه بودن. (اعراف، 55)

6. اصرار در دعا، نام بردن چيز مورد نظر، در نظر گرفتن اوقات مخصوص، گريه كردن، هر چند كم باشد، براي همه مؤمنان دعا كردن.(ر.ك: اصول كافي، كليني;، ترجمه سيدهاشم رسولي، كتابالدعا، ج 4، ص 210 ـ 253، دفتر فرهنگ اهل بيت.)

در اين زمينه از مجموع آيات و روايات به چند نتيجه كلي ميتوان دست يافت:

1. خداوند مهربان وعده داده است، در صورتي كه بندهاش چيزي از او بخواهد، اجابت نمايد و قطعاً خُلف وعده نميكند: وَ مَنْ أَوْفَيَ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ. (توبه، 111)

2. خداوند به اقتضاي سلطنت و قدرتي كه بر قلب انسان دارد، وَاعْلَمُوَّاْ أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ; (انفال، 24) و بدانيد كه خداوند بين شخص و دل او حايل ميشود. قادر است هرگونه تصرفي را بدون هيچ مانعي، اِعمال نموده، دعاي بندهاش را اجابت نمايد; امّا در عين حال، اجابت، مشروط است.

3. هدف از دعا كردن يا صرفاً تقرب به درگاه الهي و يا برآورده شدن حوايج مادي و معنوي است.

4. استجابت دعا، دو حالت دارد: 1. در اسرع وقت اجابت ميشود; 2. با تأخير اجابت ميشود. در اين صورت نيز يا در دنيا و يا در آخرت است. تأخير در دنيا، زود هنگام و يا دير هنگام است.

صورت اول: در جايي است كه، تمامِ شرايط، موجود، موانع، مفقود باشد.

صورت دوم: تأخير در دنيا، چه زود و چه دير هنگام، ممكن است به خاطر چند امر باشد:

1. حكمت الهي كه ما نميدانيم: وَءَاتَــَكُم مِّن كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ; (ابراهيم، 34) و قسمتي از آنچه از او خواسته بود، به شما داد.; 2. احتمال دارد سود آنچه بعداً اعطا ميشود، بيشتر از آنچه فعلاً تقاضا شده است، باشد; 3. تأخير دعا تا آخرت ممكن است به خاطر اهتمام مؤمن به دينش باشد تا در صورت اجابت در دنيا دينش تباه نگردد; 4. ممكن است به خاطر اين باشد كه خدا دوست دارد صداي بندهاش را بيشتر بشنود تا ثواب بيشتري به او بدهد; 6. تأخير، چه در دنيا و چه در آخرت، ممكن است به خاطر آزمايش باشد.

تذكر: موارد ذكر شده، همة آنچه در قرآن و روايات دربارة دعا آمده، نيست; بلكه مطالب ديگري نيز هست كه در اين پاسخ مختصر نميگنجد.(ر.ك: الميزان، ترجمة استاد مصباح يزدي، ج 2، ص 39 ـ 57، بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي;.)